Yapay Zeka Kanun Teklifi Meclis’e Sunuldu
Yapay zeka teknolojilerinin hızlı gelişimi, bu teknolojilerin etik, adil ve güvenli bir şekilde kullanılmasını sağlamak için yasal düzenlemeler gerektiği konusundaki endişeleri artırmıştır. Türkiye'de yapay zeka sistemlerinin geliştirilmesi, kullanımı ve dağıtımına yönelik düzenleyici bir çerçeve oluşturmayı amaçlayan Yapay Zeka Kanun Teklifi (“Teklif”), 24 Haziran 2024 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunulmuştur.
Bu yazımızda Teklif’in ana hatları, temel ilkeleri, risk yönetimi ve uygunluk denetimleri, ihlal ve yaptırımlar ile olası etkileri ele alınacaktır.
Teklif’in Amacı ve Kapsamı
Yapay Zeka Kanun Teklifi’nin temel amacı, yapay zeka teknolojilerinin güvenli, etik ve adil bir şekilde kullanılmasını sağlayarak, kişisel verilerin korunmasını temin ederek ve gizlilik haklarının ihlal edilmesini önleyerek yapay zeka sistemlerinin topluma sağlayacağı faydanın azami düzeye çıkarılmasıdır.
Teklif, yapay zeka sistemlerinin sağlayıcıları, dağıtıcıları, kullanıcıları, ithalatçıları ve distribütörleri ile bu sistemlerden etkilenen kişileri kapsamaktadır.
Tanımlar
- Yapay Zeka: İnsan benzeri bilişsel işlevleri yerine getirebilen ve öğrenme, mantık yürütme, problem çözme, algılama ve dil anlama gibi yeteneklere sahip bilgisayar tabanlı sistemler.
- Sağlayıcı: Yapay zeka sistemlerini geliştiren, üreten ve pazarlayan gerçek veya tüzel kişiler.
- Dağıtıcı/Kullanıcı: Yapay zeka sistemlerini ticari amaçlarla dağıtan veya kendi faaliyetlerinde kullanan gerçek veya tüzel kişiler.
- İthalatçı: Yurtdışından yapay zeka sistemi ithal eden gerçek veya tüzel kişiler.
- Distribütör: Yapay zeka sistemlerini pazarlayan ve satışını gerçekleştiren gerçek veya tüzel kişiler.
- Yapay Zeka Operatörleri: Sağlayıcılar, dağıtıcılar, kullanıcılar, ithalatçılar ve distribütörlerin tamamı.
Risk Yönetimi ve Değerlendirme
Yapay Zeka Kanun Teklifi’nin dördüncü maddesi, yapay zeka sistemlerinin geliştirilmesi ve kullanımı sırasında karşılaşılabilecek risklerin tespit edilmesinin, değerlendirilmesinin ve minimize edilmesinin gerekliliğini vurgulamaktadır. Teklif içerisinde üç aşamalı bir risk değerlendirme süreci öngörülmüştür:
- Olası Tehlikelerin Belirlenmesi: Özerk araçlar, tıbbi teşhis sistemleri ve adalet sistemleri gibi alanlarda kullanılan yapay zeka uygulamalarında ortaya çıkabilecek risklerin tespit edilmesi.
- Tehlikelerin Gerçekleşme Olasılıklarının Belirlenmesi: Tehlikelerin hangi koşullar altında ve ne sıklıkta gerçekleşebileceğinin analizi.
- Tehlikelerin Değerlendirilmesi ve Minimize Edilmesi: Tehlikelerin etkilerinin değerlendirilmesi ve minimize etmek için gerekli önlemlerin belirlenmesi.
Bunlara ek olarak yüksek risk içeren sistemler için özel güvenlik önlemleri ile sürekli izleme ve denetim mekanizmaları oluşturulması, bu sistemlerin denetim makamlarına kayıt ettirilerek uygunluk değerlendirmesine tabi tutulması öngörülmüştür.
Teklif, yapay zeka sistemlerinin güvenli ve etik kullanımını sağlamak için önemli bir adım olsa da, yüksek risk içeren sistemlerin tanımlanmasındaki belirsizlikler ve denetim makamlarının yetkilerinin netleştirilmemiş olması uygulamada zorluklar yaratabilir. Bu nedenle, Teklif’in detaylarının netleştirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Uygunluk Denetimi
Teklif içerisinde yapay zeka operatörlerini denetleyecek olan denetim makamlarına bazı yetkilerin verileceği belirtilmiştir.
Bu yetkilerin asgari olarak aşağıda yer alan hususları içermesi öngörülmüştür:
Uygunluk Denetimi:
Yapay zeka geliştirme ve kullanma süreçlerinin denetlenmesi.
İhlallerin Tespiti:
Kanun ve ilgili yönetmeliklere uyulmadığının tespit edilmesi.
Bilgi ve Belge Talebi:
Yapay zeka operatörlerinden gerekli bilgi ve belgelerin talep edilmesi.
Yaptırım Uygulama:
İhlaller durumunda uygun yaptırımların uygulanması.
Bu yetkilerle, yapay zeka sistemlerinin sürekli izlenmesi ve gerektiğinde müdahale edilmesi planlanmaktadır.
İhlal ve Yaptırımlar
Teklif hükümlerine aykırı hareket eden yapay zeka operatörleri hakkında aşağıda yer alan para cezalarına hükmolunacağı öngörülmektedir:
- Yasaklanan yapay zeka uygulamalarının kullanımı: 35 milyon TL veya yıllık cironun %7’sine kadar para cezası.
- Yükümlülüklerin ihlali: 15 milyon TL veya yıllık cironun %3’üne kadar para cezası
- Yanlış bilgi sağlanması: 7.5 milyon TL veya yıllık cironun %1,5’ine kadar para cezası.
Bu cezalar, ihlallerin toplum güvenliği, mahremiyeti ve adaleti açısından taşıdığı risklere göre belirlenmiştir.
Teklif’in Olası Etkileri
Yapay Zeka Kanun Teklifi, Türkiye’nin yapay zeka alanında uluslararası standartlarla uyumlu, rekabetçi ve yenilikçi bir ortam oluşturmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir.
Teklif’in yasalaşması durumunda, yapay zeka teknolojilerinin etik, güvenli ve adil bir şekilde kullanılmasının sağlanması, bireylerin hak ve özgürlükleri korunması yönünde önemli bir adım atılmış olacaktır.
Bu yasal çerçevenin oluşturulması, Türkiye'deki yapay zeka girişimlerinin küresel pazarda rekabet edebilirliğini artıracak ve yerli yenilikçilerin daha güvenli bir ortamda çalışmalarını teşvik edecektir.
